OPINIE - De eerste stappen in digitalisering van de branche werden al ruim een halve eeuw geleden gezet. Natuurlijk hebben er talloze (r)evoluties plaatsgevonden in dat proces, toch wordt soms ten onrechte verondersteld dat we nog maar net begonnen zijn. Deel 2 (*).
In deel 1 werd vooral omschreven hoe werkplekken voor typografie en lithografie 'digitaal' werden. Door de DTP revolutie halverwege de jaren tachtig verdwenen vrijwel alle high-end standalone digitale werkplekken in rap tempo. Pogingen DTP te koppelen aan high-end systemen waren alleen succesvol voor de productie van films ter voorbereiding op de toen nog steeds analoge plaatvervaardiging, die als basis werden gebruikt voor het drukproces, toen nog allemaal analoge processen.
Toen de high-end systemen verdwenen - elk met hun eigen dataformats voor beeld- en tekst opslag en verwerking - werd Adobe PostScript de standaard beschrijvingstaal voor tekst- en beeld content van pagina's. De RIP (Raster Image Processor) rekende de PostScript instructies om naar een bitmap ten behoeve van het belichten van films.
Gedoe om lettertypes en rechten van gebruik van applicaties
Het voert te ver om in dit artikel in te gaan op alle aspecten rondom het gebruik van lettertypen in PostScript omgevingen. Samengevat waren verschillende spelers in dit segment actief, elk met hun eigen visie op gebruik, rechten en businessmodellen. De eindgebruiker zag vaak door de bomen het bos niet meer rondom licenties. Soms met nare gevolgen, toen leveranciers 'gingen jagen' op illegaal gebruik. Dat bleef overigens niet beperkt tot lettertypen, maar breidde zich snel uit tot ook het gebruik van applicaties op werkplekken.
Het oude bekende pagina opmaak programma Quark XPress ging zelfs zogenaamde dongles doorvoeren om per pakket slechts één licentie op één werkplek werkbaar te laten zijn.
Koppelingen
Netwerken ontstonden pas toen Apple het met AppleTalk mogelijk maakt werkplekken als het ware aan elkaar te knopen. In eerste instantie ging het om een koppeling tussen een Macintosh werkplek en de Apple LaserWriter printer (zie kopfoto). Dat was in 1984 een revolutie. De snelheid bedroeg slecht 230 kbps en was niet gebaseerd op het nu bekende TCP/IP, maar op basis van een eigen Apple netwerk protocol. Eind jaren tachtig ging Apple ook Ethernet ondersteunen, midden jaren negentig werd TCP/IP een internationale standaard en werd AppleTalk verdrongen.
Nog lange tijd floppies en schijven voor gegevens overdracht
Daar waar AppleTalk en later TCP/IP zorgden voor connecties met printers en belichters, was de gegevens uitwisseling van productiebestanden nog lange tijd een offline proces. Floppies bleven bruikbaar voor de uitwisseling van al dan niet opgemaakt tekstbestanden, maar voor full color beeldverwerking werden het al gauw de bekende SyQuest schijven van aanvankelijk 44MB, en later de minder populaire 88MB en 200MB. Een A4 afbeelding in full color vergde in die tijd ten behoeve van een raster 60 uitvoer maar liefst ruim 30 MB.
Bottlenecks in workflows
De opslag van complete opgemaakt pagina's van een volledig document was vaak een bottleneck in prepress workflows. 'Heen en weer gesleep' van losse schijven en soms ook complete vast schijfeenheden was dagelijkse kost. Alles werd door middel van dikke parallelle SCSI (Small Computer System Interface) kabels op improviserende wijze aan elkaar geknoopt. Workflows zoals we die nu kennen, was destijds mensenwerk met - achteraf bezien - geen enkel besef van sequentiële- of parallelle processen in relatie tot onderlinge wacht- of buffertijden.
Sprong in de tijd: veranderend patroon van opdrachtgevers
Revoluties werden evoluties. Het duurde allemaal relatief lang voordat echt sprongen werden gemaakt in het wegwerken van bottlenecks in workflows. Zowel hardware (ook complete netwerkkasten met hubs, switches en routers) als software ontwikkelden zich niet in een tempo zoals we dat anno 2025 gewend zijn.
Het bouwen van netwerken om werkelijk alles aan elkaar te 'knopen' om zodoende bottlenecks weg te werken liet nog lang op zich wachten.
Omdat ook opdrachtgevers DTP gingen omarmen werden prepress bedrijven geconfronteerd met aangeleverde bestanden in plaats van werktekeningen. Die bestanden kwamen vanuit talloze spelers in het creatieve segment. Er begon zich als het waren een nieuwe keten te ontwikkelen, met in het creatieve segment vaak (te) weinig inzichten in het grafische proces. Resoluties, steunkleuren, kleurmodellen, lettertypes, werkelijk alles werd oor elkaar gebruikt. Hoofdbrekers voor prepress afdeling waar binnenkomende bestanden handmatig moesten worden gecontroleerd alvorens ze 'uitgedraaid' konden worden.
Anno 2025 is het inmiddels 'gewoon' dat opslag van bestanden in een één of andere cloud plaatsvindt en dat werkplekken 24/7 online bereikbaar zijn. Tot op de dag van vandaag gaat dat gepaard met de nodige beveiligingsrisico's.
Flighcheck, Markzscout en Enfocus Switch
In 1995 werd Flightcheck ontwikkeld door het in 1990 opgerichte Markzware. Het was het eerste onafhankelijke platform om binnenkomende bestanden geautomatiseerd op fouten te controleren. Het werd een wereldwijde standaard. Minder succesvol, maar zeker net zo revolutionair was MarkzScout rond het jaar 2000. Een eerste workflowtools, waarin op schematische wijze werkplekken en processen in een gezamenlijk flow konden worden gebracht en automatisch processtapjes kon uitvoeren.
Vrijwel gelijktijdig verscheen kwam Switch op de markt, die al snel veel uitgebreider bleek te zijn dan MarkzScout. Ondertussen mengden de nog bestaande high-end leveranciers zich ook in de strijd om workflows. Ze deden pogingen om met min of meer gesloten oplossingen klanten aan zich te binden voor de koop van RIP's, printers/belichters en een al dan niet geïntegreerde workflow gereedschappen.
Prepress bedrijven verdwenen: prepress werd een onderdeel van het drukproces
Uiteindelijk verdwenen de ca. 250 gespecialiseerde prepress bedrijven uit de keten en werden de prepress functies in toenemende mate overgenomen door drukkerijen. De werkzaamheden gingen zich beperken tot geautomatiseerde controles op binnenkomende bestanden en al dan niet correcties doorvoeren tot en met het inrichten, besturen en controleren van geautomatiseerde workflows, zoals we die nu kennen. De geautomatiseerde drukwerk fabriek werd een feit.
(*) Disclaimer: Beide artikelen bevatten een weergave in vogelvlucht van een aantal belangrijke stappen die in de afgelopen 50 jaar zijn gezet mbt 'digitalisering van de branche' en tonen aan dat deze al veel langer gaande is dan anno 2025 wel eens wordt verondersteld.
Peter Luit
Peter Luit (1958) was sinds 1993 zelfstandig adviseur voor uiteenlopende printmedia vraagstukken. Samen met Erik van Erp zette hij in 2013 printmedianieuws.nl op. Met zijn crossmediale kennis beschrijft hij de balans in de uitdagingen die de verschillende mediakanalen ten opzichte van elkaar hebben.
Interessant overzicht van de digitale ontwikkelingen in ons vak. Ik denk dat het gebruik van standaards ook een dominante invloed had op de mogelijkheden om vanuit het creatieve proces (fotografie, ontwerp en opmaak) direct te koppelen aan de productiesystemen. Ik noem er graag een paar. De introductie van ICC-profielen om aan het beeldmateriaal de juiste condities te verbinden. Onder aanvoering van o.a. Stefan Brües propageerden Fogra en andere experts de vervanging van eigen profielen door de door o.a. Apple én Microsoft gebruikte ICC-profielen. Canon, Kodak, Fuji besloten de techniek van Linotype, Apple en Microsoft voortaan in te zetten. Internet met beeld was onmogelijk geweest zonder deze beeldtransformatiestandaard.
Datzelfde gold voor de Unicode UTF-8 standaard voor letterencoding. Géén Mac- of Windows-
fontindelingen meer en geen gehannes met vreemde fontindelingen voor o.a. valutatekens, vreemde accenten en wetenschappelijke tekens. Plus een standaard om consistent beeldschermteksten om te zetten naar gesproken tekst. Internet zoals we het nu kennen én DTP zoals we nu gebruiken is uitsluitend mogelijk door die vrijwel onzichtbare standaards.
En niet te vergeten PDF/X voor de uitwisseling van bestanden tussen creatie en print.
De “afbraak” van de oude high-end systemen was mede het gevolg van het ontbreken van de relevante standaards. Bedrijven als Adobe, Apple, Microsoft, Markzware, Efi, Enfocus en Callas maakten dat allemaal mogelijk. Ook Linotype verdient daarvoor waardering omdat zij de relevante CMS ontwikkelde waarmee de ICC-techniek van o.a. Apple en Microsoft mogelijk werd.
Wellicht herinneren sommige oude lezers zich nog in het begin van de negentiger jaren hoe Andrew Tribute van Seybold de kleurseparatietechniek met Linocolor jubelend besprak. Het KVGO maakte die bijeenkomst in de Rai mogelijk.
Wijlen Jan-Willem Koningsveld concludeerde in zijn beschou wing over de resultaten dat dit het einde van de high-end systemen kon betekenen. De Duitse vakbladjournalist Kurt Wolf bevestigde dat niet veel later. In zijn boek “Der Postscript Revolution” zijn de neergang van o.a. Scitex, Screen, Crosfield en Hell in detail beschreven.
Een triest maar ook spannend en uiterst interessant verhaal.
@Henk: dank voor de aanvullingen