Joop Willemsen: een leven lang papier

MENSEN - Van boomstammen en lompen tot hightech procescomputers: Joop Willemsen (1952) ademt papier. Al meer dan zestig jaar is hij verbonden met de sector als papiermaker, docent en vrijwilliger. Zijn verhaal is er één van harde arbeid, technologische sprongen en vooral: de drang om kennis door te geven aan nieuwe generaties.

• Leestijd ca. 4 minuten

Joop Willemsen: "Ik ben geboren in Renkum, een dorp waarin de papierindustrie een grote rol speelde. Elke familie had wel iemand die er werkte. Ook bij ons thuis was dat zo: mijn opa werkte bij Van Gelder Zonen op Harten, mijn overgrootvader bij de toen nieuwe krantenpapierfabriek aan de Rijn. Voor mij was het dus een logische stap dat ook ik in een papierfabriek zou gaan werken”, vertelt Joop. En zo geschiedde. Op 14 augustus 1967 om half negen ’s morgens begon Joop als vijftienjarige zijn opleiding bij Van Gelder Zonen in Renkum; een logische vervolg op zijn technische opleiding en aansluitend bij zijn interesse in natuurkunde en scheikunde. “In de ochtend kregen we theorie, ’s middags stonden we in de fabriek. Dat was eigenlijk het BBL-systeem van die tijd."

Boomstammen sjouwen

Zijn praktijkgerichte opleiding bracht hem langs alle afdelingen: van de mechanische werkplaats en administratie tot de papiermachine en stofvoorbereiding. “Je kwam met alle aspecten van de fabriek in aanraking.
Uiteindelijk belandde ik in de productie. Zwaar werk hoor: boomstammen uit Canada of Rusland, altijd drijfnat en in de winter vaak vol sneeuw en ijs. Die boomstammen waren één meter lang en tussen de 15 en 35 cm dik en werden met de hand in de kettingslijpers gelegd om ze te vervezelen tot houtslijp. Als jonge vent dacht je daar niet over na, je deed het gewoon. Bovendien werd in die tijd niet gevraagd waar je interesse lag; je werd gewoon ingezet waar het nodig was. Het waren andere tijden dan nu”, vertelt Joop met toch wel enige weemoed.

Van lompen tot procescontrole

Bij Van Gelder Zonen werd in vier ploegen gewerkt: drie dagen vroeg, drie dagen laat, drie dagen nacht en drie dagen vrij. Daarna begon de cyclus opnieuw.  Dat betekende ook in de weekenden werken.
Joop zag zijn vrienden uitgaan en wilde dat ook. Hij maakte de overstap naar Schut Papier in Heelsum, waar in drie ploegen werd gewerkt. Hij had vanaf dat moment de weekenden voor hemzelf. “Het bijzondere aan Schut was dat er nog veel met lompen werd gewerkt als laatste fabriek in Nederland. Dat kon soms behoorlijk stinken!”, zegt Joop met enig afgrijzen.

Na twee jaar Schut diende de militaire dienst zich aan en hierna maakte Joop een uitstapje buiten de sector. Toch kon Joop het niet laten en in 1977 trad hij in dienst bij Papierfabriek Doetinchem, waar hij van papiermaker via technologie doorgroeide naar procescontrole. “Hier lag de focus op controle van grondstoffen, het constateren van afwijkingen, suggesties doen voor verbeteringen en testen en proeven uitvoeren.”
Precies daar werd het zaadje voor kennisoverdracht bij Joop geplant. Joop wilde namelijk niet alleen verbeteringen doorvoeren, maar legde graag ook uit wat en waarom er dan werd veranderd. “Ik kreeg wel eens de opmerking dat procesoperators dat allemaal niet hoefden te weten, ze hoefden alleen maar op de knop te drukken. Maar ik merkte dat ze het wel prettig vonden als ze erover werden geïnformeerd. Ik vond het vooral leuk om het uit te leggen en het bleek dat ik daarmee zonder vooropgezet plan bijdroeg aan het vergroten van betrokkenheid en motivatie.”

Van fabriek naar klaslokaal

Ook het betrekken van kinderen en jongeren bij zijn werk, ontstond eigenlijk per toeval. In 1987 organiseerde de fabriek in Doetinchem een open dag. Scholen vroegen of ze ook mochten komen, alleen dat kon niet vanwege de veiligheid. “Als oplossing ging ik naar die scholen toe. Ik heb vandaag de dag nog altijd een map vol brieven van basisschoolleerlingen. Vaak vroegen ze: ‘Wanneer komt u weer?’ Kinderen zijn iedere keer weer zó enthousiast, dat ik ook nu nog steeds gastlessen op basisscholen geef. Ik heb zelfs eens iemand gesproken, die als kind van mij een gastles op school had gehad en nu werkt in een papierfabriek. Hoe mooi is dat!”

Kennis delen als rode draad

Na Doetinchem werkte Joop tot aan zijn pensioen bij een toeleverancier van hulpstoffen voor de papierindustrie en waterbehandeling. In die tijd startte Joop naast zijn baan met het geven van lessen aan papierprofessionals bij Vapa, zoals van Baal tot Rol voor starters in de papierindustrie en trainingen Productkennis Papier, Karton en Golfkarton. “De mooiste momenten zijn de keren dat ik kennis kon doorgeven. Eerst aan collega’s, later aan studenten en nu nog steeds via mijn eigen bedrijf. Als iemand jaren later zegt: ‘Dankzij uw uitleg snap ik het nu echt’, dan weet je dat je iets nalaat dat verdergaat dan papier alleen.” En dat Joop daar in slaagt blijkt uit zijn benoeming in 2016 tot Eredocent bij Vapa. “Dit zie ik als een blijk van waardering voor mijn bijdrage aan het onderwijs en het doorgeven van kennis binnen de papierindustrie”, zegt hij met gepaste trots.

Kwaliteitscontrole op het oog

In zijn carrière maakte Joop talloze ontwikkelingen mee: van boomstammen en lompen tot de alternatieve vezels van nu en van ‘op het oog beoordelen’ tot aan geavanceerde procescomputers. “Zestig jaar geleden was het eenvoudiger, maar niet makkelijker. Nu is het makkelijker, maar niet eenvoudiger. Vroeger kende je elke machine tot in detail, maar het werk was fysiek zwaar. Tegenwoordig neemt automatisering veel over, maar de processen zijn complexer en de eisen die aan de operators gesteld worden veel breder: milieu, kringlopen, grondstoffen, kostenbeheersing.” Die omslag ervoer hij begin jaren tachtig, toen de eerste procescomputers hun intrede deden. “Wij waren best sceptisch in het begin; we konden immers zelf wel voelen of het papier op de machine rond 40 gram was. Als de computer bijvoorbeeld 40,3 aangaf, geloofden we dat pas toen de resultaten keer op keer klopten.”

Middelste Molen en misverstanden wegnemen

Ook na zijn pensionering bleef Joop actief in het vak. Sinds 2015 is hij vrijwilliger bij Museumpapierfabriek De Middelste Molen in Loenen. “Die fabriek lijkt op enigszins op het ‘oude’  Schut Papier, waar ik ooit werkte. Bij De Middelste Molen kan ik laten zien hoe papier gemaakt wordt en tegelijk hardnekkige misverstanden rondom de duurzaamheidsaspecten van papier wegnemen. Acht van de tien bezoekers weet bijvoorbeeld niet hoe het zit met het recyclen van papier, dat papier géén oorzaak is van ontbossing op grote schaal en dat papier eigenlijk altijd al reststoffen als grondstof heeft ingezet. Het is mooi om ogen te openen. En nog belangrijker, het wordt begrepen.”

‘Papier heeft zich altijd aangepast’

Over de toekomst is Joop optimistisch: “Papier heeft zich altijd aangepast: van lompen, naar hout, naar oud papier en nu naar nieuwe vezels. Die ontwikkeling gaat door. Kringlopen worden steeds belangrijker en vezels krijgen toepassingen die we nu nog niet kennen. Dat maakt dit vak spannend; ook na zestig jaar.” Zijn belangrijkste advies aan nieuwe generaties? “Wees niet bang om vieze handen te krijgen. Je leert pas echt door te doen. Blijf nieuwsgierig. Blijf ontdekken. Blijf innoveren.”

Dit artikel verscheen eerder bij mediapartner Paper en Karton