Nederland koploper papierrecycling, verfijning nodig

MILIEU - Een paar weken geleden liet Papier Recycling Nederland weten dat in 2024 het recyclingsniveau van papier en karton (exclusief verpakkingsmateriaal) voor het eerst boven de 80% is gekomen. Nederland is daarmee koploper in Europa, waar gemiddeld 75,1% wordt gehaald. De keten vraagt echter om meer verfijning in de processen.

• Leestijd ca. 3 minuten
• Download de volledige rapportage over 2024 bij PRN

Aandachtspunten waarop gedoeld wordt zij onder andere betere sortering, innovatie in verpakkingsontwerp en uitbreiding van regionale verwerkingscapaciteit. Want hoewel de cijfers indrukwekkend zijn, blijkt het systeem kwetsbaar zodra kwaliteit of logistiek onder druk komt te staan.

Ook staat het recyclingspercentage onder druk vanwege lage prijzen op de internationale markt voor oudpapier.

Voor verpakkingen lag het cijfer nog hoger: 89 procent, ruim boven de Europese norm van 85 procent. Volgens het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) bestaat inmiddels meer dan 87 procent van het in Nederland geproduceerde papier en karton uit oudpapier. Daarmee is de kringloop in grote lijnen gesloten.

De hoge mate van inzameling en verwerking is het resultaat van tientallen jaren beleid waarin gemeenten, inzamelaars, verwerkers en producenten elkaar wisten te vinden. De infrastructuur is fijnmazig, consumenten scheiden trouw hun papierafval en producenten dragen financieel bij via het systeem van PRN. Deze structuur, uniek in Europa, zorgt voor continuïteit en stabiliteit in de keten. Toch blijkt de papierrecyclingmarkt niet immuun voor economische druk.

Kwaliteit van de oupapierstroom

Eén van de structurele uitdagingen is de kwaliteit van de oudpapierstroom. Het zogeheten productvreemde aandeel – resten van kunststof, tape, nietjes of voedselvervuiling – bedroeg in 2023 gemiddeld 2,54 procent. Dat lijkt laag, maar bij miljoenen tonnen oud papier betekent zelfs één procent vervuiling een aanzienlijke kostenpost. Toch is dit percentage wel gedaald ten opzichte van 2021, toen het nog 3,36 procent bedroeg. PRN ziet dat als bewijs dat bewustwording en inzamelkwaliteit verbeteren. In 2024 was de daling ten opzichte voorgaande jaren op dat gebied verwaarloosbaar.

Verpakkingen veel complexer

Een andere factor is de complexiteit van materialen. Verpakkingen bestaan steeds vaker uit combinaties van papier, plastic en coatings, bedoeld om functionaliteit of uitstraling te verbeteren. Sinds 2021 is eenzijdig gelamineerd papier onder voorwaarden toegestaan, maar niet elk type laat zich even goed recyclen. Producenten zijn daarom verplicht om aantoonbaar te maken dat hun verpakkingen recyclebaar zijn. Volgens KIDV is dit een cruciaal aandachtspunt voor de komende jaren: design for recycling moet de nieuwe norm worden.

Het is dus logisch dat er binnen recycling onderscheid wordt gemaakt tussen 'schoon' papier en karton ten opzichte van papier en karton uit verpakkingen.

Verwerkingscapaciteit in Europa

Naast kwaliteit en materiaalcomplexiteit speelt ook de verwerkingscapaciteit een rol. Nederland beschikt over een sterke papierindustrie, maar de lokale capaciteit is niet onbeperkt. Een deel van het ingezamelde oudpapier vindt nog altijd zijn weg naar buitenlandse verwerkers, vooral in Duitsland en Oost-Europa. Dit levert extra transportkilometers en emissies op, maar ook risico’s in de traceerbaarheid van de stroom. Bovendien staan sommige installaties in Nederland onder druk door vergunningseisen, brandveiligheid en milieunormen. Een incident kan direct leiden tot logistieke knelpunten.

Nog slimmer werken, door stijging kosten

Er ligt een kans voor de technologische kant van de keten. Nieuwe sorteertechnieken op basis van optische herkenning, kunstmatige intelligentie en spectraal scannen maken het mogelijk om vervuilde of gemengde stromen beter te scheiden. Ook bij de papierfabrieken zelf vindt innovatie plaats, bijvoorbeeld in het optimaliseren van vezelreiniging en waterhergebruik. Fabrieken investeren in closed-loop-systemen om proceswater te zuiveren en opnieuw te gebruiken, waarmee het milieuvoordeel verder toeneemt.

De kosten stijgen voor energie, arbeid en transport. De sector moet dus concurreren op zowel prijs als kwaliteit, en dat vraagt om efficiëntere technologie.

De rol van drukkerijen en uitgevers

De groeiende betrokkenheid van drukkerijen en uitgevers bij de circulaire keten zal doorzetten. Bedrijven moeten steeds meer verantwoordelijkheid tonen voor de herkomst én bestemming van hun papier. Ze werken met certificeringen zoals FSC en PEFC, maar kijken ook naar de herkomst van gerecycled materiaal. Daarnaast ontstaan initiatieven om reststromen uit drukkerijen lokaal te verwerken in nieuwe papierproducten (self-recycling).

Papierrecycling is daarmee niet langer slechts een milieuthema, maar onderdeel van een breder strategisch ketendenken in de grafische industrie. Wie grip heeft op zijn grondstoffenkringloop, is minder afhankelijk van prijsschommelingen en internationale transportstromen. Dat maakt duurzaamheid ineens ook economisch interessant.

Nederland kan met recht trots zijn op zijn positie als Europees koploper. Maar om dat zo te houden, is meer nodig dan alleen hoge inzamelpercentages. De toekomst van papierrecycling ligt in slimme technologie, samenwerking en circulair ontwerp. De uitdaging verschuift van kwantiteit naar kwaliteit – en juist daar kan de Nederlandse grafische sector opnieuw haar innovatieve kracht laten zien.