MBO, HBO in spagaat onder invloed AI?

OPINIE - Genoeg berichten in de media over enerzijds kansen voor MBO'ers, en anderzijds de HBO'ers die moeilijker aan het werk komen. Wat gaat AI doen aan de structuur van beide onderwijsniveaus en wat zijn kansen en bedreigingen binnen de printmedia branche?

• Leestijd ca. 4 minuten

Het behoeft geen toelichting dat de branche al vele jaren veel moeite moet doen om medewerkers met een behoorlijke MBO opleiding te kunnen verleiden tot een loopbaan binnen de branche. De 'Week van de Grafimedia' helpt hier zeker bij, vooral voor bedrijven waar het traditionele vakmanschap plaats heeft gemaakt voor modern digitaal gedreven procesbeheer.

Die bedrijven weten doorgaans goed dat zij de nieuwe instroom geheel zelf moeten opleiden. De redactie publiceerde al eerder dat werkgevers er goed aan doen om de workflows duidelijk in een processchema in kaart te brengen zodat de functies en de daarbij horende taken duidelijk inzichtelijk worden gemaakt om daarmee rollen binnen het bedrijf te kunnen overzien.

MBO en ook HBO opleidingen zijn de afgelopen 5 decennia behoorlijk veranderd. 50 jaar gelden was MBO4 de norm, drie jaar overwegend theorie en een stagejaar. Ook HBO opleidingen waren gericht op leren. Tegenwoordig komen daar onderwerpen bij (ten koste van vakinhoudelijke uren) als 'kunnen samenwerken en creatief denken', 'leren te ondernemen', veel meer aandacht voor 'maatschappijleer' in vergelijking tot 50 jaar geleden (toen een uurtje per week) en nog veel meer verschillen. Al die - overigens anno 2025 belangrijke onderwerpen - gaan natuurlijk ten koste van de vakinhoudelijke vakken. Inmiddels wordt daar niet meer zo over geklaagd in vergelijking tot zo een 15-20 jaar geleden. Werkgevers weten best wel dat zij de jonge instromers zelf moeten opleiden, vaak met ondersteuning van GOC en ook toeleveranciers voor systeem specifieke opleidingen.

'Aantal zogenaamde 'instapvacatures' neemt af'. Intelligence Group becijferde in opdracht van het FD dat het aandeel vacatures voor starters in één jaar tijd daalde van 14,4% naar 9,2%.

Meningen van experts resulteren gemiddeld in een wisselend beeld

Dat AI de wereld gaat veranderen lezen we vrijwel dagelijks in de media. Grote verschil met de beginperiode van automatisering en digitalisering van de maatschappij in zijn algemeenheid is de snelheid en de grilligheid waarom AI zich ontwikkelt. De meningen over de invloed van AI op de arbeidsmarkt voor zowel MBO'ers als HBO'ers lopen nogal uiteen. Anderzijds moet niet worden vergeten dat economische instabiliteit, vooral door geo-politieke omstandigheden, ook een flinke weerslag heeft op de wijze waarop de arbeidsmarkt zich ontwikkelt. Dat laatste zegt ook Hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen tegenover NPO in een recent artikel.

Frank Verduijn van het UWV merkt in hetzelfde artikel op dat AI vooral invloed heeft op taken, of bundelingen van taken, niet zozeer op een totale functie. De laatste verandert dus vooraf door veranderingen in taken. Ton Wilthagen nuanceert door te stellen dat AI 'geen armen en benen heeft', veel taken in de 'maak maatschappij' zullen niet door ChatGPT worden overgenomen. In het NPO Radio 1 interview wordt echter voorbij gegaan aan de onwtikkeling van AI gestuurde robots die wel degelijk routinetaken kan overnemen binnen de maakindustrie, maar ook in de zorg (waar tekorten overigens enorm zijn op zowel MBO als HBO niveau).

Er is niet één recept of methode die de inzet van AI in processen met een zeer grote kans op succes kan waarmaken. Meer dan ooit komt het leren van deze nieuwe vaardigheden aan op een grote 'learning by doing' mentaliteit, waar je als werkgevers en werknemers vooral ook fouten in mag maken. Stem dat dan ook goed met elkaar af.

Volgens leiderschapsexpert Charlotte van Asseldonk moeten bedrijven leren om 'loopbaanlijnen' opnieuw in te richten. Die vaardigheden kan niemand opzoeken in een boekje of zelfs vragen aan AI.

Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van Universiteit Maastricht publiceerde eind vorige maand een rapport (PDF) waarin staat dat de werkgelegenheid in Nederland de komende jaren minder snel zal groeien.

ROA rapport: 'Jongeren met een mbo-4-diploma of met een master hebben gemiddeld betere arbeidsmarktperspectieven. Voor veel hbo-gediplomeerden, met name in de richting economie en maatschappij, is de vraag kleiner dan het aanbod'.

Onderzoeker Jessie Bakens: "Zorg, onderwijs en techniek blijven krapte houden en bieden betere kansen voor hbo’ers. In de agrarische sector krimpen traditionele banen, maar ontstaan nieuwe functies rond klimaatadaptatie, waterbeheer en verduurzaming."

Ondertussen groeit het maatschappelijk draagvlak voor het mbo. Het ministerie van OCW stelt dat uitval mbo→hbo nu 'minder een probleem' is, omdat 'de arbeidsmarkt schreeuwt om mbo’ers en over het algemeen komen zij goed aan het werk'.

Overzicht van publicaties over MBO/HBO verschuivingen in de arbeidsmarkt

De printmediabranche

De printmediabranche blijft sterk MBO-gedreven. De werkgelegenheid binnen print blijft traditioneel leunen op MBO-functies: operators, drukkers, nabewerkers, prepress-specialisten, logistiek en voorraadbeheer. Het landelijk signaal dat veel HBO-richtingen — vooral economie, commercie, communicatie en bredere “business”-opleidingen — overaanbod laten zien, raakt de printmediabranche indirect.

Vooral de grotere online print-service-prviders nemen hbo’ers aan voor marketing, sales, planning, projectmanagement, automatisering en data/IT.

De generieke HBO’er heeft het lastiger, maar de technisch-digitale HBO’er wordt juist schaarser. De vraag naar workflow-engineers, data-specialisten, software-integrators en e-commerce professionals zal echter toenemen. AI krijgt wel meer grip o: prepress-controles, kleurprofieloptimalisatie, repetitieve dtp-werkzaamheden, order intake en klantcommunicatie. Dit drukt vooral op juniorfuncties in de brede hbo-categorie.

De blijvende krapte aan technisch mbo-talent vormt een structureel risico voor de printmediabranche. Grafische opleidingen leveren relatief veel creatief en mediagericht talent af, terwijl bedrijven vooral technisch geschoolde operators, mechanisch ingestelde medewerkers en procesbeheersers zoeken.

Voor productie ligt dat anders. Machines worden weliswaar slimmer en beter voorspelbaar, maar operators blijven nodig om processen te sturen, storingen op te lossen, materiaalgedrag te beoordelen en eindkwaliteit te waarborgen. De landelijke trend – mbo blijft een ‘zekere keuze’ op de arbeidsmarkt – wordt hierdoor binnen printmedia zelfs versterkt.